عدم توازن جمعیت میکروبی شکمبه و ارتباط آن با ورم پستان در گاوهای شیری
مطالعات نشان داده‌اند که جمعیت میکروبی شکمبه عاملی کلیدی در حفظ یکپارچگی و سلامت سدهای خونی مغز، غدد شیری و سدهای دفاعی شکمبه و روده می‌باشد. پیشنهاد شده است وقوع ورم پستان در گاوهای شیری با اسیدوز تحت حاد شکمبه و تغییرات جمعیت میکروبی شکمبه در ارتباط است. واژه ورم پستان به التهاب غدد پستان اطلاق شده و اثرات منفی عمده‌ای بر آسایش دام و سودآوری مزارع گاوداری دارد. ورم پستان به عنوان شاخصی برای سطح پایین رفاه حیوان در نظر گرفته می‌شود چراکه با درد و ناراحتی حیوان همراه است. این عارضه معمولا به واسطه تکثیر بیش از حد و کلونیزاسیون باکتری‌های بیماری‌زا نظیر استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوکوس اوبریس و اشریشیاکلی در غدد پستان القا می‌شود.
اهمیت اقتصادی ورم پستان
ورم پستان با کاهش تولید و کیفیت شیر، تغییر ترکیب شیر، کاهش عمر تولیدی دام، افزایش هزینه‌های دامپزشکی، حذف شیر تولیدی طی دوره درمان، کاهش قیمت شیر به دلیل افزایش شمار سلول‌های پیکری شیر، افزایش احتمال حذف پیش از موعد و کاهش باروری، زیان‌های اقتصادی زیادی بر صنعت پرورش گاو شیری تحمیل می‌کند. زیان اقتصادی سالانه ناشی از این بیماری در صنعت پرورش گاو شیری جهان حدود 7/19 تا 32 میلیارد دلار ایالات متحده برآورد می‌شود. زیان اقتصادی ناشی از ورم پستان تحت بالینی به تعداد گاوهایی که شمار سلول‌های سوماتیک در شیر آن‌ها افزایش یافته است و نیز میزان کاهش تولید شیر بستگی داشته و انتظار می‌رود که به رقمی بیش از 1 میلیارد دلار ایالات متحده در سال برسد.
جمعیت میکروبی شکمبه
شکمبه محفظه‌ای است که برای تخمیر بی‌هوازی و متانوژنیک (مولد متان) توسعه یافته و حاوی جامعه‌ای از میکروارگانیسم‌ها مشتمل بر باکتری‌ها، آرکی‌باکتری ها، پروتوزآها و قارچ‌ها است که قادر به تجزیه و مصرف خوراک‌های فیبری می‌باشند. تراکم بالا، تنوع گسترده و پیچیدگی برهم‌کنش‌ها از ویژگی‌های بارز جمعیت میکروبی شکمبه به شمار می‌روند. شکمبه دارای سه ریزمحیط (micro- environments) مجزا می‌باشد: فاز مایع که 25 درصد توده میکروبی را به خود اختصاص می‌دهد، فاز جامد که حاوی 70 درصد کل توده میکروبی شکمبه است و سلول‌های پوششی شکمبه و جمعیت پروتوزآیی که 5 درصد کل توده سلولی موجود در محیط شکمبه را تشکیل می‌دهند.
اسیدوز تحت حاد در گاوهای شیری
اسیدوز تحت حاد موجب کاهش سطح چربی، پروتئین و نسبت چربی به پروتئین و ماده خشک شیر شده و ازت اوره‌ای شیر گاوهای شیری را افزایش می‌دهد. بعلاوه، شمار سلول‌های پیکری یا سوماتیک شیر و آمیلوئید A سرم و نیز سطوح سایتوکاین‌های پیش‌التهابی سرم که از شاخص‌های ورم پستان به شمار می‌روند، در گاوهای مبتلا به اسیدوز تحت حاد افزایش می‌یابند. شمار سلول‌های التهابی در شیر، ضخامت دیواره آلوئول‌ها، تخریب غدد پستانی و نمره التهاب نیز در این دام‌ها تا حد قابل توجهی افزایش می‌یابد. سد خونی غدد پستانی ساختار تخصص‌یافته‌ای است که از ورود مواد و ترکیبات خارجی موجود در خون یا محیط خارج از بدن به غدد پستان جلوگیری می‌کند. اسیدوز تحت حاد ساختار و کارکرد سد خونی غدد پستانی را مختل کرده و تولید و آزادسازی ایمونوگلبولین‌ها در خون و شیر را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، لیپوپلی‌ساکاریدها ترکیبات التهاب‌زایی هستند که از طریق جریان خون وارد غدد پستانی شده و ضمن کاهش یکپارچگی سد خونی غدد پستانی، فرایندهای التهابی را در این غدد القا می‌نمایند. اسیدوز تحت حاد نشت‌پذیری سدهای فیزیکی شکمبه و روده و در نتیجه، نرخ آزادسازی لیپوپلی‌ساکاریدهای تولیدی در شکمبه را به جریان خون افزایش می‌دهد. بعلاوه، غنا و تنوع جمعیت باکتریایی شیر و مایع شکمبه در گاوهای مبتلا به اسیدوز تحت حاد در مقایسه با گاوهای سالم، کمتر است.
نتیجه‌گیری
از نقطه نظر رفاه دام و مباحث اقتصادی، ورم پستان یکی از معضلات عمده صنعت پرورش گاو شیری در سطح جهان محسوب شده و نوعی بیماری چندعامله می‌باشد که حدت و شدت آن تحت تأثیر برهمکنش بین محیط، عوامل بیماری‌زا و میزبان است. برهم خوردن توازن میکروب‌های شکمبه به دلیل اسیدوز تحت حاد شکمبه‌ای، یکی از عوامل القاء کننده ورم پستان در گاوهای شیری می‌باشد. تدوین راهکارهای تغذیه‌ای جهت حفظ تعادل جمعیت میکروبی شکمبه و در نتیجه کاهش وقوع ورم پستان در گاوهای شیری، مستلزم انجام مطالعات و تحقیقات بیشتری می‌باشد.
